PAUL CELAN

•  1920 Paul Pessakh Antschel. "Pessakh" ne lindi në Czernowicz, në Bukovinë (Moldavi) aneksuar nga Rumania pas luftes se I -re botrore.
•  1938-1939 Francë, Tours, studion në Shkollën e Mjekësisë. Shkruan poezitë e para.
•  1940 Mëson anglishten dhe rusishten, përkthen Sergei Eseninin.
•  1941 Ndërtohet getoja për hebejtë në Czernowicz.
•  1942-1944 I vriten prindërit. Arrestohet e bën punë të detyruar në Tabaresti, Vllahi.
•  1945-1947 Punon si përkthyes (nga rusishtja në rumanisht) në Bukuresht. 
•  1947 Boton poezitë e para me pseudonimin Paul Celan.
•  1949 Në Sorbonne (Francë). Përkthen Cocteau, Apollinaire dhe Yvan Goll.
•  1952 Martohet me Gisèle de Lestrange, grafiste.
•  1954 Përkthen Cioran.
•  1959 Boton "Grille de parole". Përkthen Mandelstam.
•  1963 Boton vëllimin me poezi "La Rose de personne".
• 1965 Boton "Cristal de souffle" shoqëruar me tetë gravura të  Gisèle Celan- Lestrange.
• 1968 Boton vëllimin "Soleils-Filaments". Përkthen Du Bouchet, Ungaretti, Supervielle.
•  1969 Boton përmbledhjen poetike "Noir péage". Shkon në Izrael i ftuar nga Lidhja e shkrimtareve dhe artisteve izraelitë.
• 1970 Paul Celan gjen udhën e vdekjes duke u hedhur në lumin Senë. (Paris). Pak muaj më vonë botohet përmbledhja e tij poetike "Contrainte de lumière".

Ikje nga vdekja (Fugue de mort)  është pa dyshim poezia më e njohur dhe më shquar e Pol Sela ( Paul Celan ), ajo e cila e ka identifikuar autorin e saj me tragjedinë e hebrenjve gjatë shekullit të XX - të. Në fakt, ajo është një prej poezive të tij të para, shkruar më 1945, pikërisht mbas luftës së II - të botërore. Tmerret e Shoah - ut, internimet, shfarosjet masive, humbja në to e prindërve të tij ( që u eliminuan në kampin Mihailowska në Ukrainë, shkatërrimet dhe tragjedia që la pas lufta – të gjitha këto gjejnë shprehje pikërisht në ketë elegji e cila shfaq një tragjedi me bukuri artistike të çuditshme. Poezia është ndërtuar me varg e sintakse të lirë, ndërkohë që autori ishte ende nenë ndikimin e surealizmit. Rritmi i vargjeve të saj, godet si çekan vrastar e përsërit në konvulsione, një atmosferë makthi e cila e çon lexuesin drejt një spiraleje tmerri ose me saktë, në përjetimin e një ndjenje që i ngjan arratisjes, ikjes me një frymë e sa më shpejt, nga imazhet infernale të Vdekjes.

IKJE PREJ VDEKJES
 
(Todesfuge)
 
( Fillimisht kjo poemë ka qenë titulluar "Tango e vdekjes". Ajo është botuar për herë të parë në revistën "Contemporanul" të Bukureshtit, në maj të vitit 1947 )  

 

Qumështin sterrë të agimit e pimë në darkë
e pimë në drekë mëngjes e natën
e pimë dhe e pimë
me kazma një varr gërmojmë në hapësirë,
aty do prehemi pa u stivosur në ngushticë.
Në shtëpi një burrë luan me gjarpërinj
E ndersa mbremj’ e errët bie mbi Gjermani ai shkruan
për flokët e tu të artë Margaritë shkruan
del tek pragu yjet vetëtijnë ai zagarët ndjell të vijnë
bilbilit i bie të dalin çifutet varrn’ e thellë të gërmojnë
jep urdhër muzikës i bini e vallen mirë ta hidhni
 
 
Qumështin sterrë të agimit ne e pimë natën
pimë mëngjes drekë e darkë
e pimë dhe e pimë.
Në shtëpi një burrë luan me gjarpërinj e shkruan
shkruan kur e zeza mbrëmje bie mbi Gjermani
shkruan për flokët e tu të artë Margaritë
flokët e tu prej hiri Sulamithi
Një varr lart në ajër ne gërmojmë,
të prehemi pa u stivosur në ngushticë.
 
 

Ai këlthet gërmoni sa më thellë,
ju këtu këndoni e ju atje vallëzoni
nga brezi rripn' e hekurtë vringëllon
ju ketu gërmoni i jepni belit thellë
ju atje i bini muzikës vallen mos pushoni        
të blujtë janë sytë e tij.
 
Qumështin sterre të agimit ne pimë natën
e pimë në drekë mëngjes e darkë
Në shtëpi një burrë luan me gjarpërinj
flokët e tu janë prej ari Margaritë
flokët e tu janë prej hiri Sulamith.
 
Ai ulërin muzikës trishtueshëm ta lozni
ai bërtet violinave vajtueshëm t’u bini
se tym do bëheni e qiellit do veni
e varrin mes reve do ta keni
do preheni aty pa u stivosur në ngushticë
vdekja është një zonje ardhur prej Gjermanie.

 

Qumësht i zi sterrë i agimit
ne të pimë në mesditë
të pimë darkave e në mëngjes të pimë
vdekja një zonje me sy blu prej Gjermanie është
ajo s’gabon nishan drejt në zemër me plumb të qëllon
Një burrë  në shtëpinë e tij banon
per  flokët e tu të artë Margaritë shkron
e qentë na lëshon një varr në qiej na dhuron
me gjarpërinj lodron e vdekjen ëndërron
një zonjë ardhur prej Gjermanie vdekja është
 
flokët e tu të artë janë Margaritë
flokët e tu prej hiri Sulamithi janë ...

Shqiperuar nga frengjishtja ne shqip nga: Simbad e Aken ( shkurt 2007 )

                                                        ***
“ ... do të doja t’i u thosha ndërkohë, se sa e vështirë është për një hebre që ti shkruajë vjershat e tij në gjuhën e gjermanëve. Kur të vijë koha që poemat e mia të botohen, ato do dalin patjetër edhe në Gjermani dhe – më lejoni ti u them ketë gjë të tmerrshme -, dora që do të hapë faqet e librit tim, ndofta do të ketë shtrënguar nder të tjera edhe dorën e atij që pat qene vrasësi i nenës sime ... Megjithatë, ky ishte fati im: që ti shkruaj poezitë e mia në gjermanisht. “

                            Pjesë nga një letër e Paul Celan, shkruar më 1946